Οι πιέσεις που ασκεί η κλιματική αλλαγή είναι ένας από τους λόγους που τα έντομα έχουν μπει ήδη στο σιτηρέσιο των ζώων παραγωγής και των ψαριών.
Στα χέρια του Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων βρίσκονται πλέον όλα τα έγγραφα, μεταξύ των οποίων και εισηγήσεις επιστημόνων, που αφορούν στη δημιουργία διαδικασίας αδειοδότησης για εταιρείες που ενδιαφέρονται να εκτρέφουν έντομα για να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη σε ζωοτροφές.
Οι πιέσεις που ασκεί η κλιματική αλλαγή είναι ένας από τους λόγους που τα έντομα έχουν μπει ήδη στο σιτηρέσιο των ζώων παραγωγής και των ψαριών. Αν και σε πολλές χώρες, τα έντομα ήταν κομμάτι της παραδοσιακής κουζίνας, στη σύγχρονη Ευρώπη, η εντομοφαγία επιτράπηκε σχετικά πρόσφατα. Συγκεκριμένα, από το 2007 επιτρέπονται τα έντομα σε τροφές ζώων συντροφιάς, από το 2017 σε τροφές ιχθύων και από το 2021 σε μονογαστρικά ζώα, όπως είναι οι χοίροι. Δεδομένου ότι τα έντομα επιτρέπονται και ως τροφή για τον άνθρωπο, προσωρινά εκτός νόμιμης χρήσης βρίσκεται μόνο η κατηγορία των μηρυκαστικών ζώων.
Μιλώντας για εντομοφαγία από τον άνθρωπο και τα ζώα, είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι από τα 1,5 εκατομμύρια είδη εντόμων που υπάρχουν στη φύση και διαρκώς ανακαλύπτουμε καινούργια, μόλις 5 είδη έχουν πάρει έγκριση ως τροφή για τον άνθρωπο και 8 ως τροφή για τα ζώα. Μάλιστα, κάποια εξ αυτών είναι κοινά. Επίσης είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι όλα τα έντομα που χρησιμοποιούνται για τροφή ζώων και ανθρώπων γεννιούνται σε εκτροφεία.
Ότι διατίθεται προσωρινά εισάγεται
Η απουσία εγκαταστάσεων εκτροφής στην Ελλάδα, συνεπάγεται ότι οι πρώτες ύλες από έντομα και οι ζωοτροφές που περιέχουν έντομα και είναι διαθέσιμες στην Ελλάδα, είναι εισαγόμενες. Το ποσοστό τους βέβαια στο σύνολο των ζωοτροφών που διατίθενται στην ελληνική αγορά είναι ακόμα ελάχιστο. Μια ζωοτροφή που περιέχει έντομα δεν είναι υποχρεωτικό να αναγράφει “Περιέχει έντομα”. Συνήθως, οι τροφές αυτές αναγράφουν “Περιέχει καινοτόμες τροφές”. Σε παγκόσμιο επίπεδο διατίθενται στην αγορά περίπου 10.000 τόνοι ζωοτροφών που περιέχουν έντομα και η συνολική τους αξία είναι περίπου 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Σύμφωνα με επιστήμονες, οι τροφές αυτές μπορούν να αντικαταστήσουν σε πρώτη φάση το σογιάλευρο, το οποίο είναι περισσότερο ενεργοβόρο στην παραγωγή του και επιπλέον ενέχει τον κίνδυνο να περιέχει γενετικά τροποποιημένη σόγια.
Ωστόσο, στο μέλλον αναμένονται ακόμα περισσότερα προϊόντα που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν υπάρχουσες πρώτες ύλες ζωοτροφών με βασικό πλεονέκτημα την υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη. Σύμφωνα με τον δρ. Αντώνιο E. Τσαγκαράκη, επίκουρο καθηγητή Γεωργικής και Παραγωγικής Εντομολογίας του Εργαστηρίου Σηροτροφίας και Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, “Η ακατέργαστη πρωτεΐνη στο εντομάλευρο που προέρχεται από τα έντομα που έχουν πάρει ήδη το πράσινο φως για ζωοτροφές, κυμαίνεται από 55 έως 76%, αναλόγως του είδους του εντόμου.”
Ένα δεύτερο πλεονέκτημα είναι ο χαμηλός δείκτης Feed Convertion Rate (FCR). Πρόκειται για ένα κλάσμα όπου αριθμητής είναι η μάζα της τροφής που δίνουμε και παρονομαστής η μάζα που κερδίζουν τα ζώα τρεφόμενα με τη συγκεκριμένη τροφή. Όσο πιο μικρός είναι αυτός ο δείκτης, τόσο πιο αποτελεσματική είναι η προερχόμενη από έντομα τροφή. Άρα, με λίγη ποσότητα τροφής, η μάζα που παίρνουν τα ζώα είναι πολύ μεγάλη. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας την επονομαζόμενη μύγα «Black Soldier Fly» (Hermetia illucens) σε σιτηρέσιο κάποιων υδρόβιων αρθροπόδων, όπως είναι για παράδειγμα κάποιες γαρίδες, έχουμε μείωση του FCR κατά 32%. Αντίστοιχα μιλάμε για αύξηση κατά 54-55% του ημερήσιου σωματικού βάρους.
Πειραματική εκτροφή από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Το Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας σε συνεργασία με την ΕΛ.ΒΙ.Ζ., η οποία δραστηριοποιείται στην παραγωγή ζωοτροφών, έχουν ξεκινήσει να πειραματίζονται με τροφές που περιέχουν εντομαύλερα.
Η εκτροφή των εντόμων γίνεται σε εκτροφείο που διαθέτει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στην περιοχή του Βόλου, το οποίο έχει δυνατότητα παραγωγής έως 1,5 τόνους εντόμων μηνιαίως. Το εγχείρημα εκτροφής εντόμων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ξεκίνησε το 2018, υπό την εποπτεία του καθηγητή Χρήστου Αθανασίου και σε αυτό εκτρέφονται πέντε από τα 8 εγκεκριμένα έντομα για χρήση σε ζωοτροφές. Το πανεπιστήμιο έχει ήδη δημιουργήσει σιτηρέσιο για ιχθύες και για γαλοπούλες και τα αποτελέσματα δείχνουν ότι δεν υπήρχαν ζητήματα υγείας και ανάπτυξης των ζώων.
Ωστόσο, όπως λέει ο Βασίλης Χαλκίδης, Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ΕΛ.ΒΙ.Ζ. “Παρότι έχει αποκτηθεί σημαντική τεχνογνωσία μέσα από αυτό το ερευνητικό έργο, η διάθεση ζωoτροφών με εντομαύλερα στην ελληνική αγορά, τα οποία μάλιστα θα παράγονται από ελληνικά εκτροφεία εντόμων, είναι δύσκολο να ξεκινήσει νωρίτερα από μια πενταετία.”
Οι βασικοί λόγοι είναι το κόστος των ζωοτροφών που περιέχουν εντομαύλερα, οι οποίες προσωρινά είναι ακριβότερες από αυτές που περιέχουν σόγια, αλλά και οι αντιρρήσεις που πιθανώς θα θέσουν οι κτηνοτροφικές μονάδες, κατόπιν πιέσεων των καταναλωτών.
“Θα χρειαστεί αρκετή εκπαίδευση για να πειστούν οι καταναλωτές ότι τα εντομαύλερα είναι ασφαλή και μπορούν να μπουν στο σιτηρέσιο των ζώων αλλά και στην ανθρώπινη διατροφή.”, λέει ο Βασίλης Χαλκίδης και συμπληρώνει “Θεωρώ πιο πιθανό να εντομαύλερα να χρησιμοποιηθούν αρχικά στις ιχθυοκαλλιέργειες, στη συνέχεια στην εκτροφή κοτόπουλων και κατόπιν στα υπόλοιπα ζώα παραγωγής.
Και στο Γεωπονικό Αθηνών
Όπως λέει ο Αντώνιος Τσαγκαράκης, καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχουν γίνει πειράματα με την Hermetia illucens (η μύγα των απορριμάτων) για να παρατηρηθεί η ανάπτυξη του εντόμου με τροφές που προκύπτουν ως παραπροϊόντα από βιομηχανίες τροφίμων. “Δοκιμάσαμε την εκτροφή αυτού του εντόμου με παραπροϊόντα που προέρχονται από καφεκοπτείο, καθώς και από μικροζυθοποιία. Συγκεκριμένα, πήραμε παραπροϊόντα βυνοποίησης, όπως βύνη και μαγιά που κανονικά προορίζονταν για απόρριψη, και από αυτά φτιάξαμε μείγματα με τα οποία εκθρέψαμε τα έντομά μας. Ως αποτέλεσμα, αναπτύξαμε έντομα με ποσοστό πρωτεΐνης 63% στον οργανισμό τους και λίπος 39%.”
Ο ίδιος επισημαίνει ότι υπάρχει ήδη ενδιαφέρον από ιδιώτες που θέλουν να επενδύσουν σε εκτροφεία εντόμων, υπάρχουν όμως κάποιες διευθετήσεις που χρειάζεται να γίνουν ακόμη από τα αρμόδια Υπουργεία –από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και από το Υπουργείο Ανάπτυξης– ως προς τις προδιαγραφές των μονάδων εκτροφής των εντόμων, ενώ απαιτείται και δημιουργία κωδικού αριθμού δραστηριότητας (ΚΑΔ) για τη διακίνηση αυτών των εντόμων.
Ελάχιστες ανησυχίες για την υγεία
Τα έντομα που έχουν πάρει έγκριση για χρήση σε ζωοτροφές είναι είναι η μαύρη μύγα των απορριμμάτων Hermetia illucens, η κοινή οικιακή μύγα Musca domestica, το μεγάλο σκαθάρι των αλεύρων Tenebrio molitor, το μικρό σκαθάρι των αλεύρων Alphitobius diaperinus, ο οικοδίαιτος γρύλλος Acheta domesticus, ο στικτός μαύρος γρύλλος Gryllodes sigillatus, ο αγροδίαιτος γρύλλος Gryllus assimilis, ένα είδος ακρίδας, η Locusta migratoria, καθώς και ο μεταξοσκώληκας Βombyx mori.
Εξ αυτών, ο καθηγητής Αντώνης Τσαγκαράκης, δεν είναι θετικός στην εκτροφή της μαύρης μύγας των απορριμμάτων ως συστατικό ζωοτροφών. Ο λόγος όμως δεν είναι η υγεία των ζώων. “Φανταστείτε κοντά σε αστικό περιβάλλον μια εγκατάσταση εκτροφής με ενήλικες μύγες, τις οποίες θα πρέπει να χρησιμοποιεί ο κτηνοτρόφος ως γονείς για τις ωοτοκίες.”, λέει ο Αντώνης Τσαγκαράκης. Αυτό σίγουρα δημιουργεί έναν προβληματισμό αναφορικά με τη στεγανότητα του χώρου και τη διασπορά των εντόμων αυτών στον αστικό ιστό, γεγονός που θα γεννούσε εύλογα ερωτήματα στον πληθυσμό, παρότι υπάρχει έγκριση από την ΕΕ.
Μέχρι στιγμής δεν έχει παρατηρηθεί καμία μεταφορά παθογόνου από τη διατροφή ζώων και ανθρώπων με έντομα. Ωστόσο, δεν αποκλείεται οι τροφές αυτές να προκαλούν αλλεργίες, παρόμοιες με αυτές που προκαλούν τα όστρακα, καθώς ο σκελετός των εντόμων μοιάζει με αυτόν των οστράκων. Ως εκ τούτου, ειδικά για τις τροφές που προορίζονται για τον άνθρωπο, θα πρέπει αναγράφεται ξεκάθαρα αν αυτές περιέχουν έντομα ως συστατικά.
Χρειαζόμαστε εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης
Το ερευνητικό έργο CIPROMED, στο οποίο συμμετέχει ως συντονιστής το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αποσκοπεί στη βελτίωση της κυκλικής οικονομίας και παράλληλα στην εύρεση εναλλακτικών πηγών πρωτεΐνης, πέρα της ζωϊκής. “Στόχος μας είναι να μειώσουμε την εξάρτηση της Ευρώπης από εισαγόμενες μορφές πρωτεΐνης, όπως τα σογιάλευρα και τα ιχθυάλευρα.”, λέει ο Χρήστος Αθανασίου.
Μια από τις εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης, θα μπορούσαν να είναι τα απόβλητα εντόμων και μικροφυκών, τα οποία θα τρέφονται από αγροτικά παραπροϊόντα. Εκτιμάται ότι σε ετήσια βάση χάνεται το 27% της αγροτικής παραγωγής που αντιστοιχεί σε παγκόσμια κλίμακα σε 1,6 δις τόνους αξίας 750 δις δολαρίων.
Έλληνας μέτοχος σε εταιρεία εκτροφής εντόμων
Ο Φώτης Φωτιάδης είναι ένας από τους μετόχους της Better Origin, η οποία εκτρέφει έντομα με απορρίμματα. Η εταιρεία έχει την έδρα της στη Βρετανία και παράγει ήδη προϊόντα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ζωοτροφές, βασισμένα κυρίως στην εκτροφή μυγών (black soldier fly). Η πιο πρόσφατη χρηματοδότηση της εταιρείας, ύψους 16 εκατομμυρίων δολαρίων, έγινε το 2022 και αξιοποιήθηκε στην ενδυνάμωση του ανθρώπινου δυναμικού. Η Better Origin έχει ήδη συνάψει μια συμφωνία με την αλυσίδα σουπερμάρκετ Morrisons, προκειμένου να προμηθεύσει τον εξοπλισμό της σε 10 φάρμες για την παραγωγή κοτόπουλων.
