Αισιόδοξος, παρόλο που «ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς» είναι o Εκτελεστικός Γραμματέας της Γενικής Επιτροπής Αλιείας για τη Μεσόγειο (ΓΕΑΜ) της Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), Μιγκέλ Μπερνάλ σχετικά με την επίτευξη της «μπλε μετάβασης» αλλά και των στόχων που έχουν τεθεί για το 2030.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, στο πλαίσιο του 2ου Περιφερειακού Συνεδρίου Μεσογειακής Υδατοκαλλιέργειας που πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, ο κ. Μπερνάλ υπογράμμισε ότι η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει να καινοτομεί και να αξιοποιήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα νέα εργαλεία για την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, κλάδος στον οποίο η χώρα μας κατέχει εξέχουσα θέση.
Αναφερόμενος στην κλιματική αλλαγή και κατά πόσο αυτή επηρεάζει τις υδατοκαλλιέργειες, ο κ. Μπερνάλ επισημαίνει ότι η Μεσόγειος αποτελεί εστία κλιματικής αλλαγής. Σημειώνει ωστόσο ότι η υδατοκαλλιέργεια έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μία από τις λύσεις για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα συστήματα τροφίμων.
Τέλος, ο Εκτελεστικός Γραμματέας της ΓΕΑΜ, μιλώντας για το 2ο Περιφερειακό Συνέδριο Μεσογειακής Υδατοκαλλιέργειας τονίζει πως οι συμμετέχοντες αποτύπωσαν ένα κοινό όραμα για το μέλλον, λαμβάνοντας υπόψη τις μείζονες περιφερειακές και παγκόσμιες προκλήσεις, προσθέτοντας ότι τα αποτελέσματα θα καθοδηγήσουν την ΓΕΑΜ και τα μέλη της στον καθορισμό νέων εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών δράσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Εκτελεστικού Γραμματέα της Γενικής Επιτροπής Αλιείας για τη Μεσόγειο (ΓΕΑΜ) της Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), Μιγκέλ Μπερνάλ στον δημοσιογράφο του ΑΠΕ-ΜΠΕ, Θανάση Παπακώστα.
Ερ.: Είναι εφικτό να επιτευχθεί η μπλε μετάβαση αλλά και στόχοι που έχουν τεθεί από τη ΓΕΑΜ για το 2030;
Απ.: Η στρατηγική της ΓΕΑΜ για το 2030, που εγκρίθηκε από τις χώρες της, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα φιλόδοξο όραμα: παρέχει κατευθυντήριες αρχές, βασίζεται σε συγκεκριμένες δράσεις και συνενώνει τις προσπάθειες για την εκπλήρωση των εθνικών, περιφερειακών και παγκόσμιων δεσμεύσεων για βιώσιμη αλιεία και υδατοκαλλιέργεια στην περιοχή.
Η ΓΕΑΜ εργάζεται συστηματικά με εταίρους και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, προκειμένου να διασφαλίσει την εφαρμογή της και την επίτευξη αποτελεσμάτων. Ειδικότερα, ο μετασχηματισμός του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας, ακόμη και αν δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη, είναι ήδη ορατός. Σήμερα, πάνω από το 90% των χωρών της περιοχής έχουν αναπτύξει ολοκληρωμένη νομοθεσία για την υδατοκαλλιέργεια. Κατά την τελευταία δεκαετία, ο αριθμός των χωρών της ΓΕΑΜ με προγράμματα περιβαλλοντικής παρακολούθησης αυξήθηκε από 23% σε 60%, ενώ ο αριθμός των χωρών της ΓΕΑΜ που έχουν θεσπίσει ειδικούς μηχανισμούς χωροταξικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας αυξήθηκε από μόλις 30% σε 73%.
Επιπλέον, η ΓΕΑΜ έχει εγκρίνει κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της διακυβέρνησης, τη διασφάλιση ασφαλούς και ισότιμης πρόσβασης σε χερσαίους και υδάτινους πόρους, τη διευκόλυνση των επενδύσεων στη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας και την αξιολόγηση και ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της χρήσης μη ενδημικών ειδών στην υδατοκαλλιέργεια.
Έχουμε ξεκινήσει ένα ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών για τη μεταφορά και την κλιμάκωση επιτυχημένων παραδειγμάτων εντατικοποίησης και επέκτασης της βιώσιμης υδατοκαλλιέργειας σε ολόκληρη την περιοχή. Τα κέντρα επίδειξης υδατοκαλλιέργειας στην Αίγυπτο, τη Ρουμανία, την Τυνησία και την Tουρκία, παρέχουν εκπαίδευση και τεχνική βοήθεια σε χιλιάδες επαγγελματίες του κλάδου. Μέσω της διάδοσης ορθών πρακτικών υδατοκαλλιέργειας και ψηφιακών, τεχνολογικών και διαχειριστικών καινοτομιών, στοχεύουμε στη βελτίωση των συστημάτων υδατοκαλλιέργειας, των τροφών και της διατροφής, της διαχείρισης των υδάτινων γενετικών πόρων και της βιοασφάλειας για υγιέστερη, αποδοτικότερη, ανθεκτικότερη και ασφαλέστερη παραγωγή υδατοκαλλιέργειας στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα.
Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, αλλά είμαι αισιόδοξος ότι, αν συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε με τα συμβαλλόμενα μέρη της ΓΕΑΜ και εταίρους σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο με την ίδια δέσμευση και αποφασιστικότητα, θα επιτύχουμε τους στόχους για το 2030.
Ερ.: Η Ελλάδα είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός σε τσιπούρα και λαυράκι στην ΕΕ. Ποιες είναι οι ενέργειες που θα ληφθούν για να διατηρήσει η χώρα μας τα πρωτεία;
Απ.: Αυτή είναι μια πραγματικά μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα να επιμείνει σε υπεύθυνες πρακτικές για τη στήριξη και την ανάπτυξη της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας με βιώσιμο τρόπο, αναπτύσσοντας ανθεκτικότητα και προσαρμοζόμενη στην κλιματική αλλαγή, δεδομένων των αυξημένων θερμοκρασιών και ακραίων φαινομένων, όπως οι θαλάσσιοι καύσωνες, και των επιπτώσεών τους στην παραγωγή. Πρέπει επίσης να συνεχίσει να προοδεύει στην καινοτομία και να αξιοποιεί τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα νέα εργαλεία.
Ένα άλλο σημαντικό βήμα είναι η προώθηση της κοινωνικής αποδοχής σε ολόκληρη τη χώρα, ιδίως μεταξύ των παράκτιων κοινοτήτων, η βελτίωση της αντίληψης για την υδατοκαλλιέργεια, η ανάδειξη της στρατηγικής ανάγκης για αύξηση της παραγωγής υδρόβιων τροφίμων, η ενίσχυση της πρόσβασης των καταναλωτών σε πληροφορίες, η ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών του κλάδου, η προώθηση της ιχνηλασιμότητας των προϊόντων, η παροχή αξιόπιστων πληροφοριών και η εκπαίδευση της επόμενης γενιάς μέσω σχολικών προγραμμάτων.
Η διοργάνωση αυτού του συνεδρίου κατέδειξε την πολιτική δέσμευση της Ελλάδας για την ανάπτυξη μιας ακμάζουσας και βιώσιμης υδατοκαλλιέργειας.
Ερ.: Πόσο έχει επηρεαστεί και πόσο θα επηρεαστεί στο μέλλον ο κλάδος της υδατοκαλλιέργειας από την κλιματική κρίση;
Απ.: Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις για τα υδάτινα οικοσυστήματα και, ως εκ τούτου, για τον κλάδο της υδατοκαλλιέργειας. Οι τρέχουσες επιπτώσεις της στην υδατοκαλλιέργεια περιλαμβάνουν αυξημένες απώλειες, αυξημένο κίνδυνο ασθενειών, στρες των εκτρεφόμενων οργανισμών, καθώς και ζημιές στις υποδομές λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι επιπτώσεις αυτές θα επιδεινωθούν στην περιοχή μας, δεδομένου ότι η Μεσόγειος αποτελεί εστία κλιματικής αλλαγής.
Από την άλλη, η υδατοκαλλιέργεια έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μία από τις λύσεις για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα συστήματα τροφίμων. Η ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της υδατοκαλλιέργειας και η οικοδόμηση ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του κλάδου και την αύξηση της συμβολής τους στην κάλυψη των απαιτήσεων ενός αυξανόμενου πληθυσμού. Η υδατοκαλλιέργεια πρέπει να υιοθετήσει πρακτικές που ευθυγραμμίζουν την αποδοτικότητα της παραγωγής με την περιβαλλοντική διαχείριση, αντιμετωπίζοντας προληπτικά προκλήσεις, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η υποβάθμιση των οικοτόπων και οι εξάρσεις ασθενειών.
Επιπλέον, η υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων, όπως τα κλειστά συστήματα υδατοκαλλιέργειας (RAS), τα προσαρμοσμένα στο κλίμα είδη, η αποτελεσματική διαχείριση των υδάτων και η ολοκληρωμένη πολυ-τροφική υδατοκαλλιέργεια (IMTA) μπορούν να μετριάσουν σημαντικά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η υδατοκαλλιέργεια συνεχίζει να συμβάλλει στην επισιτιστική ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη και αυξάνοντας ακόμη και τη σχετική σημασία της έναντι άλλων συστημάτων παραγωγής τροφίμων. Οι πρακτικές αποκατάστασης, όπως η εκτροφή ειδών χαμηλού τροφικού επιπέδου (π.χ. φύκια, δίθυρα), όχι μόνο ενισχύουν την παραγωγή αλλά συμβάλλουν επίσης στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, στη βελτίωση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και της κατάστασης του περιβάλλοντος. Τα μέτρα αυτά μπορούν να στηρίξουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα ενόψει της κλιματικής αλλαγής.
Ερ.: Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε στη Μεσόγειο την «εισβολή» ξενικών ειδών ψαριού. Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να γίνουν για να μην αλλοιωθεί η μεσογειακή βιοποικιλότητα;
Απ.: Η ΓΕΑΜ καθοδηγεί τις προσπάθειες για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα θαλάσσια οικοσυστήματα εν γένει, και στην αλιεία και τους έμβιους θαλάσσιους πόρους ειδικότερα. Εργάζεται επίσης για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων των ξενικών ειδών, αξιολογώντας και διαχειριζόμενη παράλληλα τις πιθανές νέες ευκαιρίες που προσφέρουν. Και στις δύο περιπτώσεις, η ΓΕΑΜ αποσκοπεί στην ανάπτυξη πρακτικών μηχανισμών προσαρμογής για την ενσωμάτωσή τους στη διαχείριση της αλιείας.
Ενώ τα ξενικά είδη μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και την αλιεία -για παράδειγμα ξεπερνώντας τα παραδοσιακά αποθέματα/στόχους- ορισμένα από αυτά μπορούν επίσης να προσφέρουν δυνατότητες εμπορικής εκμετάλλευσης. Σε όλες τις περιπτώσεις, η αλιεία προσφέρει συχνά τον αποτελεσματικότερο τρόπο παρακολούθησης και ελέγχου της επέκτασης των ξενικών ειδών.
Η ΓΕΑΜ έχει ξεκινήσει πιλοτική μελέτη σχετικά με αυτά τα είδη στην Ανατολική Μεσόγειο, με στόχο την ανάπτυξη ενός μοντέλου που θα εξαχθεί σε άλλες υποπεριοχές, με στόχο να συμβάλει στον προσδιορισμό μελλοντικών στρατηγικών διαχείρισης που μπορούν να εφαρμοστούν γρήγορα και προσαρμοστικά. Η συγκεκριμένη εστίαση είναι στην παραγωγή βασικών επιστημονικών πληροφοριών για την υποστήριξη της συνολικής διαχείρισης των ξενικών ειδών μέσω, μεταξύ άλλων, της εκμετάλλευσης, της εμπορευματοποίησης και της αξιοποίησής τους, καθώς και η κατανόηση του αντίκτυπου τους στην αλιεία.
Συμφώνησε επίσης να δημιουργήσει ένα πανμεσογειακό παρατηρητήριο ξενικών ειδών με στόχο την προώθηση περιφερειακών συζητήσεων σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές για τη διαχείριση τους, το οποίο θα συγκεντρώνει τα αποτελέσματα του πιλοτικού σχεδίου καθώς και τις υπάρχουσες πληροφορίες σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, με σκοπό την επέκτασή του σε ολόκληρη τη Μεσόγειο στο μέλλον.
Ερ.: Ποιο είναι το αποτύπωμα που θεωρείτε ότι αφήνει το συνέδριο;
Απ.: Το συνέδριο παρείχε ένα φόρουμ για την ανασκόπηση της προόδου που έχει επιτευχθεί από την εναρκτήρια περιφερειακή διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε πριν από δέκα χρόνια στο Μπάρι της Ιταλίας και για να συζητηθούν τρόποι υιοθέτησης της καινοτομίας και της βιωσιμότητας, ενίσχυσης της ανθεκτικότητας και αξιοποίηση του δυναμικού τής υδατοκαλλιέργειας στην περιοχή, για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής ΓΕΑΜ 2030 και όχι μόνο.
Οι συμμετέχοντες αποτύπωσαν ένα κοινό όραμα για το μέλλον, λαμβάνοντας υπόψη τις μείζονες περιφερειακές και παγκόσμιες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης παγκόσμιας επισιτιστικής ανασφάλειας που αντιμετωπίζει ο αυξανόμενος πληθυσμός, της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης, της υποβάθμισης της βιοποικιλότητας και της οικονομικής αστάθειας.
Τα αποτελέσματα θα καθοδηγήσουν την ΓΕΑΜ και τα μέλη της στον καθορισμό νέων εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών δράσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για τους ωκεανούς του 2025 και της επόμενης διακήρυξης MedFish4Ever.
Ερ.: Πώς θα μπορούσε να αναδειχθεί ο ρόλος της υδατοκαλλιέργειας ως εγγυητής της επισιτιστικής ασφάλειας;
Απ.: Η υδατοκαλλιέργεια είναι ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος κλάδος ζωικής παραγωγής στον κόσμο και πέτυχε παραγωγή ρεκόρ 94,4 εκατομμυρίων τόνων το 2022 [SOFIA2024]. Σε μια περιοχή με υψηλή ζήτηση ψαριών και θαλασσινών, σημαντικές ανθρώπινες πιέσεις και ευθραυστότητα οικοσυστημάτων, η υδατοκαλλιέργεια στοχεύει συνεχώς στην παροχή περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά αποτελεσματικών και βιώσιμων τρόπων που συμβάλλουν στην αύξηση των αποθεμάτων τροφίμων υψηλής ποιότητας, στην ενίσχυση της δημιουργίας θέσεων εργασίας -ιδίως στην περιφέρεια- και στην επισιτιστική ασφάλεια σε περιοχές υπό πίεση.
Ενώ η πρόοδος στον κλάδου ήταν αξιοσημείωτη, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την προώθηση της εικόνας του, την καλύτερη συμμετοχή των παραγωγών και της κοινωνίας στη λήψη αποφάσεων, συνεχίζοντας παράλληλα τη βελτίωση της ευζωίας, καθώς και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της υδατοκαλλιέργειας.
Κοιτάζοντας προς το μέλλον, η υδατοκαλλιέργεια αναμένεται να αποτελέσει βασικό στοιχείο του Γαλάζιου Μετασχηματισμού (Blue Transformation), ενισχύοντας περαιτέρω τη συμβολή των συστημάτων υδάτινων τροφίμων για την αντιμετώπιση βασικών ζητημάτων όπως η πείνα και η φτώχεια.
