Ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Γεώργιος Βαλιάκος*, έχοντας δώσει τη μάχη κατά της ευλογιάς και της πανώλης μιλά στον «Έλληνα Αγρότη» και περιγράφει τι πρέπει να ισχύει και τους κινδύνους που ελλοχεύουν.
Η τήρηση απλών μέτρων θα είχε μειώσει σε τεράστιο βαθμό την διασπορά της πανώλης και την ευλογιάς και θα είχαμε απαλλαγεί πολύ πιο γρήγορα και με πολύ λιγότερες απώλειες ζωικού κεφαλαίου.
ΤΟΥ ΧΡΥΣΌΣΤΟΜΟΥ ΤΡΊΜΜΗ
[email protected]
Tα πλήγματα που προκάλεσε στο ζωικό κεφάλαιο η πανώλη και η ευλογιά των μικρών μηρυκαστικών ήταν σημαντικά, και μόλις την Παρασκευή 14/02 η περιφέρεια Θεσσαλίας ανακοίνωσε ότι η ευρύτερη περιοχή είναι καθαρή πλέον από την ευλογιά. Ωστόσο το θέμα της βιοασφάλειας παραμένει σε πρώτο πλάνο, καθώς πολλές ασθένειες παραμονεύουν για να προκαλέσουν μεγαλύτερες ζημιές στους παραγωγούς, κτηνοτρόφους και πτηνοτρόφους…
Στο πλαίσιο αυτό και για να δει κανείς τι μπορεί και τι πρέπει να κάνει για να τηρεί τα πρότυπα βιοασφάλειας σε εγκαταστάσεις με ζώα, ο «Έ.Α.» απευθύνθηκε στον αναπληρωτή καθηγητή του εργαστηρίου Μικροβιολογίας και Παρασιτολογίας στο τμήμα Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Γιώργο Βαλιάκο. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία, αφού ο Γιώργος Βαλιάκος είχε καίρια συνεισφορά σε όλα τα επίπεδα στην αντιμετώπιση της πρόσφατης έξαρσης της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών στη Θεσσαλία και όχι μόνο, και αποτέλεσε βασικό συντελεστή στην καταπολέμηση και της ευλογιάς.
Όπως ο ίδιος τονίζει, τα μέτρα βιοασφάλειας στις κτηνοτροφικές μονάδες μπορεί να είναι πολύ απλά, άμεσα εφαρμόσιμα, ωστόσο η ελληνική πραγματικότητα δείχνει προς την τελείως αντίθετη κατεύθυνση, την ώρα που πολλές χώρες έρχονται αντιμέτωπες με αρκετές ζωονόσους…
-Ποιοι είναι οι βασικοί μικροβιολογικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η κτηνοτροφία σήμερα;
«Δυστυχώς η απάντηση είναι αρκετά περίπλοκη σε ένα απλό ερώτημα. Οι μικροοργανισμοί που απειλούν την κτηνοτροφία είναι δυστυχώς πάρα πολλοί,διαφορετικοί στα διάφορα είδη ζώων (βοοειδή, αιγοπρόβατα, χοίροι, πτηνά κτλ.) κατά καιρούς εμφανίζονται καινούργιοι (ας μη ξεχνούμε την πρόσφατη έξαρση της πανώλης στα μικρά μηρυκαστικά στην περιοχή μας), και η συχνότητά τους αλλάζει κατά περιόδους. Υπάρχουν αρκετοί που απειλούν κυρίως την παραγωγικότητα των ζώων όπως η λοιμώδης αγαλαξία, η εντεροτοξιναιμία, η προϊούσα πνευμονία, η ευλογιά, και πολλά άλλα αίτια πρόκλησης πνευμονίας, διαρροιών, αποβολών ή μαστίτιδας αλλά και κάποια που εκτός από προβλήματα στα ζώα μπορούν να προκαλέσουν και νόσο στον άνθρωπο όπως η Βρουκέλλωση και ο Πυρετός Q (Coxiella). Δυστυχώς δεν είναι απλά τα πράγματα: Οι κτηνοτρόφοι πρέπει να συμβουλεύονται τον κτηνίατρό τους και τις αρμόδιες κτηνιατρικές υπηρεσίες όποτε υποπτεύονται νόσηση στα ζώα τους γιατί η διάγνωση και η επιλογή της σωστής αντιμετώπισης δεν είναι εύκολη υπόθεση».
-Ποιες είναι οι κύριες αρχές της βιοασφάλειας στις κτηνοτροφικές μονάδες;
«Πρέπει να αρχίσουμε με το τί σημαίνει βιοασφάλεια: Το να είμαι ασφαλής, να προστατεύομαι από όλους τους βιολογικούς κινδύνους που απειλούν το κοπάδι μου αλλά και τα υπόλοιπα κοπάδια ή ακόμη και τους ανθρώπους και το περιβάλλον από τη μόλυνση και τη διασπορά ενός βιολογικού κινδύνου. Επομένως στην έννοια βιοασφάλεια περιέχονται πάρα πολλά μέτρα και πρακτικές που λιγότερο ή περισσότερο συμβάλλουν στα παραπάνω. Ενδεικτικά θα αναφέρω αρχικά μέτρα σημαντικά που αφορούν την αποφυγή εισόδου ενός μικροβιολογικού κινδύνου: Κρατάμε μακριά τρωκτικά, έντομα και άλλα ζώα (π.χ. άγρια ζώα, σκύλοι) μακριά από τα ζώα μας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τοποθέτηση σιτών και περιφράξεων, με τακτικές μυοκτονίες και απεντομώσεις. Πηγή όμως εισόδου μπορεί να είναι και τα οχήματα (π.χ. μεταφοράς γάλακτος, ζωοτροφών, ζώων) καθώς και οι άνθρωποι (π.χ. εργαζόμενοι, επισκέπτες). Επομένως επιβάλλεται να εισέρχονται εντός εκτροφής μόνο εφόσον κρίνεται απολύτως απαραίτητο και αφού έχουν παρθεί τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα: Π.χ. απολύμανση των οχημάτων (έστω των τροχών τους), ειδική ενδυμασία (ποδονάρια, γάντια, ολόσωμη φόρμα) και πλύσιμο των χεριών κτλ.
Να σχολιάσω απλά ότι η τήρηση των παραπάνω θα είχε μειώσει σε τεράστιο βαθμό την διασπορά της πανώλης και την ευλογιάς στις πρόσφατες εξάρσεις κρουσμάτων των νόσων και επομένως θα είχαμε απαλλαγεί πολύ πιο γρήγορα και με πολύ λιγότερες απώλειες ζωικού κεφαλαίου».
-Ποια είναι η πραγματικότητα στις ελληνικές μονάδες;
«Η ελληνική πραγματικότητα είναι δυστυχώς αποκαρδιωτική. Δε θέλω να μπω σε κριτική και να αποδώσω ευθύνες, αλλά ως καθηγητής να παρουσιάσω τη δεδομένη πραγματικότητα: και αυτή είναι δυστυχώς κάκιστη. Η εφαρμογή μέτρων βιοασφάλειας στην ελληνική κτηνοτροφία είναι σχεδόν μηδαμινή και ευθύνεται σημαντικά για την ευκολία με την οποία κατά καιρούς διασπείρονται σοβαρά νοσήματα στις διάφορες εξάρσεις κρουσμάτων».
«Γιατί δεν μπορούσε να γίνει μαζικός εμβολιασμός»
Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα είναι η δυνατότητα ένα ασθενές ζώο να μπορεί να ταυτοποιηθεί και να ιχνηλατηθεί η προέλευσή του και η πορεία του
-Πώς μπορούν οι κτηνοτρόφοι να προλαμβάνουν τη μετάδοση ζωονόσων στα ζώα τους;
«Πέρα από τα μέτρα που προανέφερα, πρέπει να εφαρμόζονται και μέτρα εντός της εκτροφής που θα εμποδίσουν όσο το δυνατόν την εξάπλωση ενός νοσήματος μεταξύ των ζώων. Αυτό μπορεί σε πολλές περιπτώσεις να γλυτώσει μια μονάδα από την καταστροφή αφού θα ελεγχθεί και θα αντιμετωπιστεί έγκαιρα το νόσημα, ενώ και η εκτροφή και ο παραγωγός δε θα αποτελέσει έτσι δυνητική πηγή διασποράς του νοσήματος σε άλλες εκτροφές π.χ. με το να μεταφέρει το νόσημα σε επισκέπτες, οχήματα. Τέτοια μέτρα είναι οι τακτικές απολυμάνσεις που «απαλλάσσουν» το περιβάλλον της εκτροφής από τα περισσότερα μικρόβια, η χρήση των μέτρων ατομικής προστασίας που προαναφέρθηκαν και από τους εργάτες της εκτροφής και μάλιστα με τακτικές αλλαγές/καθαρισμούς ειδικά κατά τη μετάβαση από χώρο σε χώρο, η δημιουργία χώρου καραντίνας για τα νεοεισερχόμενα ζώα ή μεταφοράς των άρρωστων ζώων μόλις υποπτευθούμε μια ασθένεια.
Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε επιτέλους πόσο σημαντική είναι η οργάνωση και η πιστή εφαρμογή ενός αποτελεσματικού συστήματος σήμανσης των ζώων: Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα βιοσφάλειας είναι εν τέλει και η ίδια η δυνατότητα ένα ασθενές ζώο να μπορεί να ταυτοποιηθεί και να ιχνηλατηθεί η προέλευσή του και η πορεία του ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω διασπορά νοσημάτων».
-Ποιος είναι ο ρόλος των εμβολιασμών στη μείωση των μικροβιακών κινδύνων στις κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις;
«Τα εμβόλια ενισχύουν το ανοσοποιητικό των ζώων, ώστε αυτά, όταν εκτεθούν στο μικρόβιο, να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να το αντιμετωπίσουν πριν νοσήσουν και ταυτόχρονα να εμποδίσουν τον περαιτέρω πολλαπλασιασμό άρα και τη μετάδοσή του. Ένα εμβολιακό πρόγραμμα είναι το Α και το Ω σε μία εκτροφή όσον αφορά την πρόληψη.
Εύλογα θα ρωτήσει κάποιος εδώ: Γιατί δεν εμβολιάσαμε μαζικά τα ζώα για την πανώλη και την ευλογιά για να προστατευθούν; Η απάντηση είναι απλή: Τα εμβόλια που έχουν παραχθεί για τους δύο αυτούς ιούς μέχρι σήμερα, δεν είναι τόσο αποτελεσματικά και για να μπορούν να δώσουν κάποια προστασία είναι «ζωντανά», δηλαδή περιέχουν τους ιούς σε εξασθενημένη μορφή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η εφαρμογή του εμβολίου από τη μία δεν θα καταφέρει να μας απαλλάξει από τους ιούς με βεβαιότητα για πολλά χρόνια και θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι πλέον θα ζούμε με τους ιούς στη χώρα μας. Αυτό θα είχε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες αφού χώρες που θεωρούνται ενδημικές σε αυτούς τους ιούς δύσκολα εξάγουν προϊόντα στις μεγάλες αγορές του δυτικού κόσμου. Επομένως, για μια σειρά νοσημάτων, η εισαγωγή εμβολίου σε μία χώρα θεωρείται ύστατη λύση για να προστατευθεί το ζωικό κεφάλαιο και αποδοχή ήττας στον αγώνα για να απαλλαγούμε από τα νοσήματα».
-Ποιες είναι οι επιπτώσεις της μη τήρησης μέτρων βιοασφάλειας στη δημόσια υγεία και την ασφάλεια των τροφίμων;
«Δε χρειάζεται να επεκταθώ ιδιαίτερα, νομίζω ότι η απάντηση είναι πασιφανής. Όπως προανέφερα πληθώρα νοσημάτων μπορούν να μεταδοθούν από τα ζώα στον άνθρωπο και να προκαλέσουν θέματα και στην Δημόσια Υγεία, είτε άμεσα (μετάδοση σε ανθρώπους που έρχονται σε επαφή με τα ζώα) είτε έμμεσα (π.χ. μέσω των προϊόντων τους, όπως τα τρόφιμα). Δε θα αναφέρω παραδείγματα του παρελθόντος, αλλά θα αναφερθώ στην τωρινή ανησυχητική κατάσταση με το νέο στέλεχος του ιού της γρίπης Η5Ν1 (σ.σ. γρίπη των πτηνών) που αποδεδειγμένα μεταδίδεται σε ανθρώπους από νοσούντα ζώα αλλά εντοπίστηκε και σε προϊόντα ζωικής προέλευσης. Ας κατανοήσουμε λοιπόν πόσο σημαντικά είναι τα μέτρα βιοασφάλειας στο να ελέγχουμε τέτοιες καταστάσεις, που αναπόφευκτα θα προκύπτουν διαρκώς στην ανθρώπινη ιστορία, πριν πάρουν ανησυχητικές διαστάσεις».
-Πώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή την εξάπλωση μικροβίων και ασθενειών στην κτηνοτροφία και πόσο πιο απαιτητική είναι η εφαρμογή κανόνων βιοασφάλειας;
«Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ποικιλοτρόπως την κτηνοτροφία. Πέραν των μαζικών φυσικών καταστροφών που μπορούν να την πλήξουν (δυστυχώς τα ζήσαμε πρόσφατα ιδίοις όμμασι), τα ζώα υπόκεινται τη λεγόμενη θερμική καταπόνηση (heat stress) που τα καθιστά πιο ευαίσθητα σε οποιαδήποτε νόσηση, αλλά και η αύξηση και διατήρηση των πληθυσμών των εντόμων για μεγαλύτερη περίοδος του έτους, λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας του περιβάλλοντος, δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερους κινδύνους διασποράς πληθώρας νοσημάτων στα οποία αυτά παίζουν ρόλο (να αναφέρω ως παράδειγμα τον καταρροϊκό πυρετό των προβάτων). Βασικά μέτρα βιοασφάλειας που προανέφερα αφορούν τα έντομα (π.χ. τοποθέτηση σιτών και απεντομώσεις)».
-Ποιες τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της βιοασφάλειας στις κτηνοτροφικές μονάδες;
«Θα μιλήσω με απόλυτη ειλικρίνεια: Δεν χρειάζεται κατ’ εμέ να αναζητούμε την καινοτόμο τεχνολογική εξέλιξη, όταν αδυνατούμε να εφαρμόσουμε τα απολύτως βασικά, συμβατικά μέτρα που προανέφερα. Ας στοχεύσουμε στην οργάνωση μιας ρεαλιστικής πολιτικής προώθησης εφαρμογής των ήδη γνωστών και καθιερωμένων μέτρων βιοασφάλειας (πολλά από τα οποία ήδη προανέφερα) και η κατάσταση θα βελτιωθεί σε τεράστιο βαθμό. Απαιτείται η σύμπνοια όλων των εμπλεκομένων (επιστημόνων, Πολιτείας, παραγωγών) ώστε να ξεπεραστούν τα όποια εμπόδια υπάρχουν στην εφαρμογή των βασικών. Πιστέψτε με, θα είναι υπεραρκετά για να αποφεύγουμε τα χειρότερα».
*Ο Γεώργιος Βαλιάκος είναι αναπληρωτής καθηγητής του εργαστηρίου Μικροβιολογίας και Παρασιτολογίας στο τμήμα Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ «ΕΛΛΗΝΑΣ ΑΓΡΟΤΗΣ»
